Bàn chân bẹt là một dị tật hình thái thường gặp, đặc biệt ở trẻ nhỏ, có thể gây ảnh hưởng lâu dài đến hệ cơ xương khớp, cột sống và sự phát triển vận động toàn diện. Tình trạng này xảy ra khi vòm bàn chân bị xẹp hoặc không hình thành đầy đủ, làm thay đổi cấu trúc nâng đỡ cơ thể và dễ dẫn đến sai lệch tư thế, đau nhức hoặc rối loạn chức năng vận động nếu không được can thiệp kịp thời. Việc phát hiện sớm và điều trị đúng hướng có vai trò quan trọng trong việc ngăn ngừa biến chứng, hỗ trợ trẻ phát triển khỏe mạnh, tự tin vận động.
1. Bàn chân bẹt là gì?
Bàn chân bẹt là tình trạng mặt lòng bàn chân phẳng, mất đi độ lõm tự nhiên vốn đóng vai trò quan trọng trong việc phân bổ lực và nâng đỡ cơ thể. Dị tật này thường xuất hiện ở trẻ nhỏ và trong nhiều trường hợp có thể tự cải thiện khi trẻ bước vào khoảng 6 tuổi, nếu được vận động hợp lý và phát triển cơ – xương một cách linh hoạt.
Bàn chân bẹt được phân loại thành hai dạng chính:
-
Bàn chân bẹt sinh lý: Thường gặp hơn, đặc trưng bởi bàn chân mềm, linh hoạt, được xem như một biến thể không gây nhiều ảnh hưởng nghiêm trọng.
-
Bàn chân bẹt bệnh lý: Bàn chân cứng, thiếu linh hoạt, ảnh hưởng đến chức năng vận động và có thể cần đến các biện pháp can thiệp y tế, thậm chí là phẫu thuật trong một số trường hợp.
Những nhóm đối tượng có nguy cơ cao mắc dị tật bàn chân bẹt bao gồm: trẻ em đang trong giai đoạn phát triển, người thừa cân béo phì, phụ nữ mang thai, bệnh nhân đái tháo đường và những người gặp chấn thương, viêm hay rách gân vùng cổ chân. Việc theo dõi, phát hiện sớm và can thiệp đúng cách có vai trò quan trọng trong việc ngăn ngừa các biến chứng về xương khớp, tư thế và khả năng vận động lâu dài.
2. Nguyên nhân gây bàn chân bẹt
Tật bàn chân bẹt thường hình thành từ nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó phổ biến nhất là thói quen đi chân đất hoặc mang dép đế phẳng trong thời gian dài từ khi còn nhỏ, khiến vòm bàn chân không được hỗ trợ phát triển đúng cách. Ngoài ra, một số trẻ có cấu trúc khớp lỏng lẻo bẩm sinh – thường gọi là khớp mềm – cũng dễ phát triển thành bàn chân bẹt theo thời gian.
Yếu tố di truyền đóng vai trò không nhỏ, đặc biệt nếu trong gia đình đã có người mắc các dị dạng về cấu trúc xương khớp. Bên cạnh đó, chấn thương hoặc rối loạn chức năng dây chằng ở vùng lòng bàn chân cũng có thể làm mất vòm bàn chân tự nhiên.
Những nguyên nhân trên lý giải vì sao dị tật bàn chân bẹt lại thường gặp ở trẻ nhỏ và ngày càng cần được quan tâm tầm soát sớm để can thiệp kịp thời, tránh ảnh hưởng đến sự phát triển thể chất và vận động lâu dài.
3. Dấu hiệu nhận biết bàn chân bẹt
Tật bàn chân bẹt có thể được nhận biết thông qua nhiều biểu hiện khác nhau, trong đó dấu hiệu đặc trưng nhất là cảm giác đau nhức và khó chịu ở bàn chân do áp lực lớn đè nén lên cơ và dây chằng.
Theo các chuyên gia về cơ xương khớp, người mắc bàn chân bẹt còn có thể gặp thêm một số triệu chứng như:
-
Đau lan tỏa ở vùng mắt cá, cẳng chân, bắp chân, đầu gối, hông và thắt lưng do sai lệch trục chịu lực của cơ thể.
-
Dáng đi bất thường, hai bàn chân hướng ra ngoài tạo thành hình chữ V.
-
Khớp gối có xu hướng lệch vào trong, dễ gây mỏi hoặc đau khi vận động.
-
Cổ chân bị đổ vào trong hoặc lệch hẳn ra ngoài tùy mức độ nặng nhẹ.
-
Khi đứng thẳng, mặt lòng bàn chân áp sát hoàn toàn xuống mặt đất, không có vòm lõm đặc trưng như bình thường.
Việc quan sát sớm những biểu hiện này có thể giúp phát hiện tật bàn chân bẹt từ giai đoạn đầu và có hướng xử lý kịp thời, tránh biến chứng ảnh hưởng đến vận động và tư thế cơ thể.
4. Bàn chân bẹt có nguy hiểm không? Có chữa được không?
Tật bàn chân bẹt tuy không đe dọa đến tính mạng nhưng nếu không được phát hiện và can thiệp đúng cách, đúng thời điểm có thể để lại nhiều hậu quả nghiêm trọng cho hệ vận động. Việc chậm trễ trong điều trị có thể khiến người bệnh đối mặt với loạt biến chứng khó phục hồi, điển hình như:
-
Trục xương cẳng chân bị xoay lệch khi di chuyển, gây hạn chế khả năng đi lại hoặc chạy nhảy.
-
Gia tăng nguy cơ tổn thương khớp gối, dẫn đến viêm hoặc thoái hóa sớm.
-
Biến dạng cấu trúc bàn chân, đặc biệt là tình trạng lệch trục ngón cái (hallux valgus).
-
Phát triển các bệnh lý liên quan đến xương khớp như gai gót chân, viêm cân gan bàn chân,…
-
Gây ảnh hưởng đến tư thế, dẫn đến đau lưng, lệch cột sống thắt lưng hoặc các rối loạn về chỉnh hình lâu dài.
Vì vậy, việc chẩn đoán sớm và áp dụng phương pháp điều trị phù hợp đóng vai trò quan trọng trong việc phòng ngừa biến chứng và giúp người bệnh duy trì khả năng vận động ổn định.
5. Chẩn đoán và điều trị bàn chân bẹt
Để điều trị tật bàn chân bẹt một cách hiệu quả, bước đầu tiên và quan trọng nhất là xác định rõ tình trạng cũng như nguyên nhân gây bệnh. Bác sĩ sẽ tiến hành thăm khám lâm sàng bằng cách quan sát dáng đi, tư thế đứng và cấu trúc bàn chân tổng thể. Bên cạnh đó, để có cái nhìn chính xác hơn, người bệnh có thể được chỉ định thực hiện các phương pháp chẩn đoán hình ảnh như chụp X-quang, CT hoặc MRI nhằm đánh giá mức độ biến dạng và lựa chọn hướng điều trị phù hợp.
Dưới đây là một số phương pháp điều trị phổ biến được áp dụng hiện nay:
5.1. Sử dụng đế chỉnh hình bàn chân
Đây là một trong những cách hỗ trợ được nhiều chuyên gia khuyên dùng, đặc biệt trong các trường hợp bàn chân bẹt ở trẻ nhỏ. Đế chỉnh hình được thiết kế riêng theo kích thước và độ lõm cần thiết của từng bàn chân, có tác dụng nâng đỡ vòm chân, cải thiện tư thế và hạn chế nguy cơ phát sinh biến chứng liên quan đến cột sống hoặc khớp gối.
Phương pháp này cho kết quả tốt nhất khi áp dụng sớm, đặc biệt với trẻ từ 3–7 tuổi, khi cấu trúc xương vẫn còn linh hoạt. Với người lớn, hiệu quả sẽ chậm hơn do hệ xương đã cố định.
5.2. Tập luyện phục hồi chức năng
Các bài tập trị liệu đóng vai trò hỗ trợ rất lớn trong việc kiểm soát triệu chứng, tăng độ dẻo dai cho bàn chân và cổ chân, đồng thời giúp cải thiện chức năng vận động tổng thể. Một số bài tập đơn giản có thể thực hiện tại nhà như:
-
Kéo giãn gót chân: Đứng đối diện tường, đặt một chân về phía sau, giữ gót chạm đất và khuỵu gối chân trước cho tới khi cảm nhận được lực căng ở gót chân sau. Lặp lại khoảng 10 lần mỗi ngày.
-
Lăn bóng dưới lòng bàn chân: Ngồi trên ghế, giữ lưng thẳng, đặt một quả bóng nhỏ dưới bàn chân và lăn nhẹ nhàng trong vài phút để kích thích vòm chân và tăng cường tuần hoàn.
5.3. Phẫu thuật chỉnh hình
Trong các trường hợp nặng, khi cấu trúc bàn chân bị biến dạng rõ rệt và không còn đáp ứng với các phương pháp bảo tồn, phẫu thuật có thể được cân nhắc. Thường chỉ định cho bệnh nhân từ 8 tuổi trở lên, phẫu thuật giúp tái cấu trúc lại xương, phục hồi chức năng nâng đỡ tự nhiên của bàn chân.
Tuy nhiên, đây là phương pháp can thiệp sâu, tiềm ẩn nhiều rủi ro và cần thời gian dài để hồi phục, nên chỉ áp dụng khi thực sự cần thiết và sau khi đã được bác sĩ chuyên khoa đánh giá kỹ lưỡng.
Việc điều trị bàn chân bẹt nên được cá nhân hóa theo độ tuổi, mức độ tổn thương và khả năng đáp ứng của từng người bệnh. Phát hiện và can thiệp sớm sẽ giúp giảm thiểu rủi ro, cải thiện vận động và chất lượng sống về lâu dài.
6. Cách phòng ngừa dị tật bàn chân bẹt
Hiện nay, bệnh bàn chân bẹt vẫn chưa có biện pháp phòng ngừa tuyệt đối, đặc biệt khi yếu tố bẩm sinh và di truyền chiếm phần lớn nguyên nhân gây bệnh. Tuy nhiên, bạn hoàn toàn có thể giảm thiểu nguy cơ mắc hoặc tiến triển nặng bằng cách chủ động điều chỉnh thói quen sinh hoạt và chăm sóc sức khỏe xương khớp đúng cách. Dưới đây là một vài gợi ý giúp phòng tránh và kiểm soát bệnh hiệu quả hơn:
-
Đối với trẻ nhỏ, nên hạn chế việc đi chân đất hoặc sử dụng các loại dép đế phẳng, đế cứng như dép tông hay sandal – vốn không tạo được lực nâng đỡ cần thiết cho vòm chân phát triển đúng hướng. Việc lựa chọn giày dép phù hợp từ sớm sẽ góp phần định hình cấu trúc bàn chân khỏe mạnh.
-
Duy trì chế độ dinh dưỡng cân bằng, bổ sung đầy đủ canxi, vitamin D, protein và các khoáng chất thiết yếu giúp tăng cường sức khỏe xương khớp và hỗ trợ phát triển hệ vận động một cách toàn diện.
-
Theo dõi sát các dấu hiệu bất thường như đau chân, dáng đi lạ, bàn chân không có độ lõm,… và chủ động thăm khám tại các cơ sở y tế chuyên khoa khi cần. Việc phát hiện sớm sẽ giúp tăng cơ hội điều trị thành công và phòng tránh các biến chứng lâu dài.
Trên đây là những thông tin tổng quan về dị tật bàn chân bẹt – một tình trạng tuy không nguy hiểm đến tính mạng nhưng có thể ảnh hưởng lớn đến vận động và chất lượng cuộc sống nếu không được quan tâm đúng mức. Hy vọng qua bài viết này, bạn có thể hiểu rõ hơn và lựa chọn cho mình cùng người thân hướng chăm sóc phù hợp nhất.
